رویکرد نشانه شناختی به کودک، در شعر پایداری فلسطین و ایران

«کودک جنگ» و کنش ها و کیفیّت های مختلف این پدیده، برای شاعران مقاومت، در حکم نشانه و موادّ با معنایی هستند که بخشی از مسأله ی پایداری و ساختارها و مناسبات درونی و بیرونی آن را قابل شناخت می سازند. شماری از نقش ها و دلالت هایی، که ارتباط استوار میان معصومیّت کودکی و دنیای پر خشونت جنگ را بازسازی می کنند، از رهگذر شعر این شاعران، روایت می شوند و معناهای محتمل و گسترده ای را به این مفهوم پاک بشری متّصل می-سازند. شاعران مقاومت فلسطین و ایران، به اقتضای زمان، از چنین «بن مایه »ی ارزشمندی، آفرینش های ادبی فراوانی را رقم زده اند. اینان رسالت شعر را به گفتار از دنیای محسوس بزرگسالان محدود نساخته اند؛ بلکه به دنیای کودکان نیز راه یافته و راز و رمز خشونت علیه آنها را در قالب شعر بازگو کرده اند. در این پژوهش با کمک رهیافت های مختلف نشانه شناختی و روش توصیف و تحلیل متن، شعر چهار تن از شاعران مقاومت فلسطین (محمود درویش، سمیح القاسم، راشد حسین و فدوی طوقان) و نیز چهار تن از شاعران ادبیّات پایداری ایران (قیصر امین پور، سلمان هراتی، مصطفی رحماندوست و جعفر ابراهیمی) با موضوع «کودک جنگ» بررسی نشانه شناسانه گردید و هشت نشانه ی «عنوان شعر»، «روایت»، «زمان»، «مکان»، «اشخاص»، «بینامتن»، «زبان» و «مولّف» (خود) در آنها مورد ارزیابی و تحلیل در روساخت و ژرف ساخت شعرها قرار گرفت. افق بررسی ها در اینجا به یک روش یا الگوی خاصّ نشانه شناختی محدود نشد؛ بلکه ایده ها و نظریّه های متنوّع نشانه شناختی از منظری عام و همه سو نگر، به قضاوت درباره ی این شعرها پرداخت. نتایج این تحقیق نشان می دهد که شعر مقاومت فلسیطن با موضوع کودکان، بر خلاف همتایان ایرانی خود، بیشتر کودکانه نما است تا کودکانه؛ یعنی زبان آن بزرگسالانه است و تنها موضوع آن کودکان اند؛ امّا از ویژگی های مهم و مشترک میان دو گروه، آن است که شعر ایشان، نشانه و بازتابی از یک زندگی است؛ زندگی خصوصی و عمومی شاعرانی که از بُعد کودکانه ی آن، در میان نشانه های هم میمون و هم نامیمون و آزاردهنده در نوسان است. در شعر این شاعران، علاوه بر عناصر درون متن، تکیه ی فراوانی بر عناصر فرامتن و سوانح زندگی مولّف می شود. از میان نشانه های شعری، سه نشانه ی زمان، مکان و شخصیّت پر بسامدترین این نشانه های متنی هستند و همگی این نشانه ها امکان تأویل های گوناگون از شعر «کودک پایداری یا جنگ» را فراهم می سازند. این نشانه ها تنها بیانگر جنبه های عاطفی و احساسی شعر کودک در حوزه ی ادبیّات پایداری نیستند؛ بلکه مخاطبان را به سوی دغدغه های فکری، سیاسی و اجتماعی شاعران نیز رهنمون می سازند. کلیدواژه ها: شعر کودک، شعر پایداری، شعر مقاومت فلسطین، شعر مقاومت ایران، نشانه شناسی